ÖNSÖZ
Bu çalışama da, İşletmelerin dönen varlık
grubu içerisinden yer alan hesaplarını, Vergi ve hile denetimi açısından ele
almaya çalıştım.
Amacım, işletme
açısından ileride vergi denetimi esnasında ve işletme içi suistimallerde olası
kayıp ve hataların önüne geçerek işletmeleri bu konularda uyarmak ve gerekli
önlemleri almaları konusunda yardımcı olmaktır.
Vergi Denetiminde amaç?
Vergi kanunları çerçevesinde İşletme bilanço ve gelir
tablosunun gerçeği yansıtıp yansıtmadığı ve buna bağlı olarak ta hesaplanacak
verginin doğru olarak hesaplanıp, hesaplanmadığının tespiti amaçlanmaktadır.
Hile Denetiminde
amaç?
İşletme çalışanlarının, işletme varlıklarını ve kaynaklarını
kasıtlı olarak kendisi veya başkası adına uygun olmayan bir biçimde
kullanmasını ve ele geçirmesini engellemek ve bu konularda gerekli önlemleri
almak olarak açıklayabiliriz.
Bu ana hesap grubu; nakit olarak elde ve bankada tutulan
varlıklar ile normal koşullarda en fazla bir yıl veya işletmenin normal
faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülen varlık
unsurlarını kapsar.
1.1 Dönen Varlık Hesapları ve Açıklamaları
(Stoklara kadar olan kısım)
10 HAZIR DEĞERLER
Bu grup, nakit olarak elde veya bankada bulunan varlıklar
ile istenildiği zaman değer kaybına uğramadan paraya çevirme imkânı bulunan
varlıkları (menkul kıymetler hariç) kapsar.
100 KASA HESABI
MSUGT Sıra No:1’de yer alan tanımı;
“İşletmenin elinde bulunan ulusal ve yabancı paraların Türk
Lirası karşılıklarının izlenmesi İçin kullanılır.”
101 ALINAN ÇEKLER
Bu hesap, gerçek ve tüzel kişiler tarafından işletmeye vermiş
olup, henüz tahsil için bankaya verilmemiş veya ciro edilmemiş olan çeklerin
izlenmesini sağlar.
102 BANKALAR
Bu hesap, işletmece yurt içi ve yurt dışı banka ve benzeri
finans kurumlarına yatırılan ve çekilen paraların izlenmesini kapsar.
103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ (-)
İşletmenin üçüncü kişilere bankalardan çekle veya ödeme emri
ile yapacağı ödemeler bu hesapta izlenir.
108 DİĞER HAZIR DEĞERLER
Bu hesapta, hazır değerler hesap grubu içinde yer alan diğer
hesaplarda nitelik itibariyle izlenemeyen değerler izlenmektedir. Bunlar; her
an paraya çevrilebilecek nitelikteki yemek kuponları, kredi kartı slipleri, OGS
bedelleri, kuponlar ve benzerleridir.
11 MENKUL
KIYMETLER
Bu grup, faiz geliri veya kâr payı sağlamak veya fiyat değişmelerinden
yararlanarak kârlar elde etmek amacı ile geçici bir süre elde tutulmak üzere
alınan hisse senedi, tahvil hazine bonosu, finansman bonosu, yatırım fonu
katılma belgesi, kâr –zarar ortaklığı belgesi, gelir ortaklığı senedi gibi,
menkul kıymetler ile bunlara ait değer azalma karşılıkların izlenmesi amacıyla
kullanılır.
110 HİSSE SENETLERİ
Geçici olarak, elde tutulan hisse senetleri bu hesapta
izlenir.
111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONOLARI
Özel sektörün çıkartmış bulunduğu tahvil, senet ve bonoları
bu hesapta izlenir.
112 KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET VE
BONOLARI
Kamu tarafından çıkartılmış bulunan tahvil, senet ve bonolar
bu hesapta izlenir.
118 DİĞER MENKUL KIYMETLER
Hisse senetleri, kamu ve özel sektör tarafından çıkartılmış
bulunan tahvil, bono ve senetlerin dışındaki diğer menkul kıymetlerin takip
edildiği hesaptır.
119 MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ
KARŞILIĞI (-)
Menkul kıymetlerin borsa veya piyasa değerlerinde önemli
ölçüde ya da sürekli olarak değer azalması olduğu tespit edildiğinde ortaya
çıkacak zararların karşılanması amacı ile ayrılması gereken karşılıkların
izlendiği hesaptır.
12 TİCARİ
ALACAKLAR
Bir yıl içinde paraya dönüşmesi öngörülen ve işletmenin
ticari ilişkisi nedeniyle ortaya çıkan senetli ve senetsiz alacaklar bu hesap
grubunda gösterilir. Ticari ilişkilerinden dolayı ana kuruluş, iştirak ve bağlı
ortaklıklardan olan alacaklar varsa, bu gruptaki ilgili hesapların
ayrıntılarında açıkça gösterilir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.
120 ALICILAR
Bu hesap, işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve
hizmet satışlarından kaynaklanan senetsiz alacaklarının izlenmesi için
kullanılır.
121 ALACAK SENETLERİ
Bu hesap, işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve
hizmet satışlarından kaynaklanan senede bağlanmış alacakları kapsar.
122 ALACAK SENETLERİ REESKONTU (-)
Bilanço gününde, senetli alacakların tasarruf değeri ile
değerlenmesini sağlamak üzere alacak senetleri için ayrılan reeskont tutarının izlenmesinde
kullanılır.
126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR
İşletmece üçüncü kişilere karşı bir işin yapılmasının
üstlenilmesi veya bir sözleşmenin ya da diğer işlemlerin karşılığı olarak geri
alınmak üzere verilen depozito ve teminat niteliğindeki değerlerin izlendiği
hesaptır.
127 DİĞER TİCARİ ALACAKLAR
İşletmenin ticari faaliyetleri sonucu ortaya çıkan ve
yukarıdaki hesapların kapsamına girmeyen tahsili gecikmiş alacaklar (henüz
şüpheli alacak niteliğini kazanmayanlar) ve diğer senetsiz ticari alacaklar bu
hesapta izlenir.
128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR
Ödeme süresi geçmiş bu nedenle vadesi birkaç defa uzatılmış
veya protesto edilmiş, yazı ile birden fazla istenmiş ya da dava veya icra
safhasına aktarılmış senetli ve senetsiz alacakları kapsar.
129 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)
‘‘128 Şüpheli Ticari Alacaklar’’ için ayrılacak
karşılıklarla, perakende satış yöntemi kullanarak bilanço gününden önceki iki
hesap döneminde vadesinde tahsil edilemeyen alacakların ilgili dönemlerdeki
toplam vadeli satışlara oranlarının ortalamasının değerleme dönemindeki vadeli
satışlara uygulanması suretiyle bulunacak şüpheli alacaklar için ayrılan
karşılıkları kapsar. Teminatlı alacaklarda karşılık, teminatı aşan kısım için
ayrılır.
13 DİĞER ALACAKLAR
Bu hesap grubu; herhangi bir ticari nedene dayanmadan gelmiş
ve en çok bir yıl içinde tahsil edilmesi düşünülen senetli, senetsiz alacaklar
ile bu gruba ait şüpheli alacak ve şüpheli alacak karşılıklarının izlenmesini
sağlar.
131
ORTAKLARDAN ALACAKLAR
İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısı
ile (ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya çıkan) ortaklarından (Ferdi
işletmelerde işletme sahibinden) alacaklı bulunduğu tutarların izlendiği
hesaptır.
132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR
İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısı
ile (ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya çıkan) iştiraklerinden olan
alacaklarını kapsar.
133 BAĞLI ORTAKLARDAN ALACAKLAR
İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısı
ile (ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya çıkan) bağlı ortaklardan olan
alacaklarını içerir.
135 PERSONELDEN ALACAKLAR
İşletmeye dâhil personel ve işçinin işletmeye olan çeşitli
borçlarını kapsar.
136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR
Ticari olmayıp yukarıda sayılan hesaplardan herhangi birine dâhil
edilemeyen alacakların izlendiği hesaptır.
137
DİĞER ALACAK SENETLERİ REESKONTU (-)
Bilanço gününde, bu grupta belirtilen senetli alacakların
tasarruf değeri ile değerlenmesi sağlamak üzere alacak senetleri için ayrılan
reeskont tutarları bu hesapta izlenir.
138 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR
Ödeme süresi geçmiş bu nedenle vadesi birkaç defa uzatılmış
veya protesto edilmiş, yazı ile birden fazla istenmiş ya da dava veya icra
safhasına aktarılmış senetli ve senetsiz diğer alacakları kapsar.
139 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)
Senetli ve senetsiz şüpheli diğer alacakların tahsil
edilememe ihtimalinin kuvvetlenmiş olması halinde, bu tür risklerin giderilmesini
sağlamak üzere ayrılan karşılıkları kapsar.
2.1 Dönen Varlıkların Vergi Denetimi
} 100
KASA HESABI
MSGUT sıra No:1’de yer alan
tanımda Kasa hesabı;
‘‘ İşletmenin elinde bulunan
ulusal ve yabancı paraların Türk Lirası karşılıklarının izlenmesi için
kullanılır.’’ denmektedir.
v Kasa
hesabının denetimine ilk önce kasada bulunan paranın sayılması ile
başlanmalıdır.
v Sayım
sonucu bulunan tutar, muhasebe kayıtları ile karşılaştırılmalıdır.
v Kaydi
ve fiili kasa mevcutlarının farklı olması durumunda ise farkın sebebi
araştırılmalıdır.
v Fark
sebebinin anlaşılması durumunda ise, hesaplar düzeltilerek hata giderilmelidir.
} Farkın
bulunamaması durumunda ?
Şayet kasa da bir noksanlık
söz konusu ise;
v İlgili
noksanlığın, Gelir Vergisi Kanunun 88. Mad. hükmüne göre ‘‘ Sermaye de meydana
gelen azalmalar gider olarak kabul edilmez.’’ ilkesi gereğince gider
yazılması mümkün değildir.
} (İstisnası:Doğal
afetler nedeniyle meydana gelen kaybın takdir komisyonu kararı ile
belgelenmesi.
v Fazlalık
söz konusu olması durumunda ise gelir yazılması gerekeceği tabidir.
HATIRLATMALAR:
1) Kasa fazlalıkları,
kayıt hataları veya tahsil edilen bir alacağın kayıtlara alınmamasından kaynaklanabileceği
gibi, işletmenin faturasız satış yapmasından kaynaklanmış olabileceği
unutulmamalıdır.(Bu aşamada stok kontrolleri önemlidir.)
2) Kasa hesabının yüksek
tutarda borç bakiye vermesi. Paranın ortaklarca çekilmiş olabileceği
gerekçesiyle örtülü kazanç dağıtımı sayılarak, cezalı tarhiyata muhatap
olunabileceği unutulmamalıdır.
3) Ayrıca ortakların,
kendi şahsi meseleleri için şirket paralarını kullanmaları. Bu paralar
üzerinden şirketçe elde edilebilecek nemaları azaltacağından ilgili tutar kadar
vergi ziyanı cezasına muhatap kalınacağı unutulmamalıdır.
4) İşletmelerde uzun süre
gereğinden fazla para bulundurulması özellikle işletmenin kasada atıl para
dururken kredi kullanması ve bunun sonucunda faiz ve benzeri maliyetlere katlanması, vergi borcu bulunması ve bunu ödememesi gibi durumlar kasada bulundurulan
tutar üzerinden gelir elde edilmesi
gereğini doğurmaktadır. Bu nedenle cezalı tarhiyata maruz kalmamak için,
mükelleflerin dönem sonlarında kasada bulunan atıl paraya, İlgili yılın TCMB’nca
vadesine en çok 3 ay kalan senetler karşılığında yapılan reeskont işlemlerinde
uygulanan ıskonto oranında faiz hesaplayıp gelir kaydetmelerinin uygun bir
çözüm olabileceği unutulmamalıdır.
v V.U.K.’nun
284.Maddesi uyarınca kasa mevcudu itibari değeri ile değerlenir. Yani kasada
bulunan Türk Lirası için herhangi bir işlem yapılmamaktadır.
v V.U.K.’nun
284.Maddesi uyarınca kasada bulunan yabancı paraların geçici vergi dönemleri
itibarı ile V.U.K.’nun 280.maddesine göre değerlenmesi gerekmektedir. V.U.K.’nun
280.maddesinde yabancı paraların borsa rayici ile değerleneceği, borsa
rayicinin takarrürde muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli ile
değerleneceği, yabancı paranın borsa rayici yoksa değerlemede uygulanacak kurun
Maliye Bakanlığı’nca tespit olunacağı belirtilmiştir.
v Ülkemizde
yasal kambiyo borsası bulunmadığından, yabancı paralar Maliye Bakanlığı adına
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nca ilan edilen efektif alış kuru ile
değerlenmektedir.
Not:
Özellikle denetimlerde dikkat edilmesi
gereken nokta, kasada bulunan yabancı paraların değerlemesinde, döviz alış kuru
yerine efektif alış kurunun kullanılıp kullanılmadığı ve döviz
kurlarında meydana gelen değişiklikler nedeni ile oluşan kur farkı geliri veya
giderlerinin,646 Kambiyo Karları veya 656 Kambiyo zararları hesaplarına kaydedilip,
gelir tablosuna doğru bir şekilde yansıtılıp yansılatılmadığıdır.
} 101
ALINAN ÇEKLER
Alınan Çekler hesabında
işletmenin faaliyetleri çerçevesinde muhatap oldukları gerçek ve tüzel
kişilerden aldığı, tahsilât için henüz bankaya verilmemiş ve başka bir kişiye
ciro edilmemiş çekler takip edilir.
v Alınan
Çekler Hesabının denetiminde birinci olarak, firmadan çek listeleri alınarak
muhasebe kayıtları ile yani hesapla mutabakatı yapılmalıdır.
v Fiili
envanter ile kaydi envanter arasında farklılık bulunması durumunda karşı işletmelerle
mutabakat yapılarak duruma göre 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları veya 397 Sayım
ve Tesellüm Fazlalıkları Hesabının kullanılması sonucu kaydi envanter seviyesi
fiili envanter seviyesine getirilmelidir.
v İkinci
olarak; Alınan Çekler Hesabının alacak bakiye vermesi hesabın mantığına aykırı
olduğundan üzerinde durulması gereken bir durumdur. Hesabın alacak bakiyesi
vermesi işletmenin açıktan satış yaptığı anlamına gelebilir. Açıktan satış
karşılığında alınan çeklerin tahsile verilmesi veya ciro edilmesi nedeniyle
hesap alacak bakiyesi vermiş olabilir.
v Dördüncü
olarak; vadeli çeklerin reeskonta tabi tutulup tutulmadığı, tutulduysa mali
karın tespitinde reeskont faiz giderlerinin kardan indirimi kabul edilmeyen
gider, reeskont faiz gelirlerinin ise vergilendirilmeyecek gelir olarak dikkate
alınıp alınmadığı kontrol edilmelidir.
} Hukuk
sistemimizde “vadeli çek” şeklinde bir kavrama hiçbir şekilde yer
verilmemiştir. Türk Ticaret Kanunu’ nun 707. maddesine göre “Çek görüldüğünde
ödenir.
} Buna
aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış hükmündedir. Keşide günü olarak gösterilen
günden önce ödenmek için ibraz olunan bir çek ibraz günü ödenir.” Madde hükmü
nedeniyle çek, alacak veya borç belgesi değildir.
} 6
Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ne göre her ne kadar ileri
tarihli çekler ile alacak ve borç senetlerinin reeskonta tabi tutulmaları ve
kıdem tazminatı karşılığı ayrılması ihtiyari ise de 1 Sıra No’lu Muhasebe
Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ne göre işletmeler;
} “Vergiye
tabi kârın tespiti aşamasında vergi kanunlarında yer alan özel hükümleri göz önünde
bulundurmak zorundadırlar.
} Sermaye
Piyasası Kanunu’na tabi şirketler ise vadeli çeklerini reeskont işlemine tabi
tutacaklar fakat vergi kanunları uyarınca kar veya zararın hesaplanmasında bu
işlem sonucunda oluşan gelir veya gider unsurlarını dikkate almayacaklardır.
} 102
BANKALAR
102 Bankalar Hesabında firmaların
yurt içinde ve yurt dışındaki bankalar ve banka benzeri finans kurumları nezdinde
açtırmış olduğu vadeli ve vadesiz hesaplar takip edilir. Bankalar hesabı aktif
karakterli bir hesap olduğu için borç bakiyesi veya “0” bakiye verir, hiçbir
zaman alacak bakiyesi vermez.
v Bankalar
ve benzeri finans kurumlarından alınacak hesap ekstreleri ile muhasebe
kayıtlarının mutabakatı sağlanır.
} Eğer
farklılıklar söz konusu ise gerekli kayıtlar yapılarak nedenleri araştırılır.
v V.U.K’nun
280. maddesine göre; Türk Lirası cinsinden banka mevcutları mukayyet değerleri
ile, yabancı paralar üzerinden banka mevcutları ise Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankasınca yayınlanan döviz alış kuru ile değerlenir. Denetim esnasında
bankada bulunan paraların doğru değerlenip değerlenmediği, değerleme sonucunda
oluşan farkların gelir tablosu hesaplarına (646 veya 656 Hesaplara) doğru bir
şekilde aktarılıp aktarılmadığı kontrol edilir.
v 31.07.2004
tarih ve 25539 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5228 sayılı Kanun’un 59.
maddesinin, 1-b bendi ile V.U.K’nun 281. maddesinin birinci fıkrasında ve 1-c
bendi ile de V.U.K’nun 285. maddesinin birinci fıkrasında değişiklikler
yapılmış, yapılan bu değişiklikler ile yıllardır tartışıla gelen kıst dönem
kredi ve mevduat faizlerinin ne şekilde değerleneceği konu- larına çözüm
getirilmiştir.
v Bu
düzenlemeler ile 01.01.2004 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere mevduat
veya kredi sözleşmelerine dayanan alacaklar,
} 31.07.2004
tarihinden itibaren geçerli olmak üzere de mevduat veya kredi sözleşmelerine
dayanan borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte
dikkate alınacaktır.
v Kredi
sözleşmelerine dayanan borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleri ile
birlikte değerlemeye tabi tutulacak, kredinin vadesi gelecek hesap dönemlerinde
dolacak olsa bile kredi faizinin içinde bulunulan hesap dönemine isabet eden
kısmı hesaplanarak gider hesaplarına kaydedilecektir.
v Aynı
şekilde vadesi gelecek hesap dönemle- rinde dolacak mevduat hesaplarında da
içinde bulunan döneme isabet eden kıst dönem faizleri dönem gelir hesaplarına
kaydedilecektir. Aynı uygulama geçici vergi dönemleri için de geçerlidir.
v Kıst
dönem mevduat faizlerine ilişkin uygulama ticari işletmelerin aktifine kayıtlı
vadeli mevduat hesaplarının değerlemesine ilişkin olup, gerçek kişilerin
şahsi sermayeleri dolayısıyla elde ettikleri faiz gelirlerini kapsamamaktadır.
v Denetim
esnasında, bankalardan alınacak bir yazı ile kıst dönem mevduat faiz
gelirlerinin gelir olarak kaydedilip kaydedilmediği, bunların doğru tutarlarla
kayıtlara alınıp alınmadığı ve faiz gelirleri üzerinden yapılan stopajın ilgili
dönem beyannamesinde hesaplanan vergiden mahsubu kontrol edilmelidir.
v Kasa
hesabının denetiminde bahsettiğimiz 8 bin TL. ve üzerindeki ödeme ve
tahsilatların banka yolu ile yapılması zorunluluğuna uyulup uyulmadığı kasa ve
banka hesaplarının çapraz denetimi ile kontrol edilmelidir.
} 103
VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ (-)
v Verilen
çekler ve ödeme emirleri hesabının borç bakiye vermesi işletmenin bir takım
faturasız mal ve hizmet alımları olduğu veya ortak şahsi çeklerinin veya
hesaplarının şirket ödemelerinde kullanıldığı anlamına gelebilir ve örtülü
sermaye olarak değerlendirilebilir.
v Enflasyon
muhasebesi uygulamasında Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Hesabında takip
edilen kıymetler parasal kıymet olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle Verilen
Çekler ve Ödeme Emirleri Hesabında enflasyon düzeltmesi yapılmayacaktır.
Bu hesapta, Hazır Değerler hesap
grubu içinde yer alan diğer hesaplarda nitelik itibariyle izlenemeyen değerler
izlenmektedir. Bunlar; her an paraya çevrilebilecek nitelikteki yemek
kuponları, kredi kartı slipleri, OGS bedelleri, kuponlar ve benzerleridir.
v Vergi
denetimi açısından kredi kartı sliplerinin denetiminde dikkat edilmesi gereken
bu hesabın alacak bakiyesi vermemesidir. Bu hesabın alacak bakiyesi vermesi;
işletmenin faturasız satış yaptığı, bunlar karşılığında aldığı kredi kartı sliplerini
kayda almadığı fakat banka hesabının mutabakatını sağlamak için bu hesaptan
çıkış yaptığı, bu nedenle hesabın alacak verdiği anlamına gelebilmektedir.
} 110
HİSSE SENETLERİ
v Hisse
Senetleri Hesabı, işletmenin geçici olarak elde tutuğu hisse senetlerinin
izlendiği hesaptır. Uzun vadeli yatırım ve benzeri sebeplerden dolayı elde
tutulan hisse senetleri ise 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER Hesabında takip edilir.
v V.U.K’nun
279. maddesi uyarınca hisse senetleri alış bedelleri ile değerlenir.
Dolayısıyla piyasa değeri, alış değerinin altına inen hisse senetlerinin piyasa
değeri ile değerlenmesi sonucunda oluşabilecek değer azalışı için ayrılabilecek
hisse senedi değer düşüş karşılığının kurumlar vergisi hesabında kardan
indirimi kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınması gerekmektedir.
v Aynı
şekilde piyasa değerinin, alış değerinin üstünde olması durumunda yazılacak
değer artışı geliri de vergiye tabi olmayan gelirdir. Denetim esnasında
özellikle değer düşüklüklerinin kardan indirimi kabul edilmeyen gider olarak
dikkate alınıp alınmadığı kontrol edilmelidir.
v Portföyde
bulunan hisse senetleri için kar dağıtımına karar verilmesi, hisse senetlerinin
tahsil edilebilir duruma gelmiş kuponları olması durumunda bunlar için gelir
tahakkuku yapılması gerekmektedir. Denetim esnasında tahakkuk kayıtlarının
yapılıp, dönem kazancı ile ilişkilendirilip ilişkilendirilmediği kontrol
edilmelidir.
v Enflasyon
muhasebesi uygulamasında Hisse Senetleri Hesabında takip edilen kıymetler
parasal olmayan kıymet olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle Hisse Senetleri
Hesabında enflasyon düzeltmesi yapılacaktır.
} 111
ÖZEL KESİM TAHVİL SENET VE BONOLARI
v Bu
hesapta özel sektörün çıkartmış olduğu tahvil, senet ve bonolar izlenir.
Özel sektör tarafından çıkarılan
menkul kıymetler;
- Özel Kesim Tahvili
- Finansman Bonosu
- Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler
- Banka Bonoları ve Banka
Garantili Bonolar
v Söz
konusu menkul kıymetlerin elden çıkarılması durumunda kayıtlı bedeli ile satış
bedeli arasındaki olumlu veya olumsuz farkın 645 Menkul Kıymet Satış Karı veya
655 Menkul Kıymet Satış Zararı Hesabına kaydedilip dönem kazancı ile
ilişkilendirilip ilişkilendirilmediği kontrol edilmelidir.
v Enflasyon
muhasebesi uygulamasında Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabında takip
edilen kıymetler parasal kıymet olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle Özel Kesim
Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabında enflasyon düzeltmesi yapılmayacaktır.
} 112
KAMU KESİMİ TAHVİL SENET VE BONOLARI
v V.U.K’nun 279. maddesi uyarınca devlet
tahvili ve hazine bonosu borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici ile maliyet
bedeli arasındaki fark dönem kar/zararına intikal ettirilerek mali karın
tespitinde dikkate alınır. Borsa rayicinin olmaması durumunda değerleme; menkul
kıymetin alış bedeline, vadesinde elde edilecek gelirin satın alma tarihinden
değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle
yapılacaktır.
v Maliye
Bakanlığınca henüz bir düzenleme yapılmamış olmakla birlikte yurt içi borsalarda
rayici bulunmayan eurobondların, uluslararası piyasalarda oluşan fiyatları
borsa rayici olarak kabul edilmelidir. Borsa rayicinin olmaması halinde yabancı
paralar üzerinden ihraç edilen eurobondların, kur farkları da dâhil olmak üzere
kıst getirisi hesaplanarak değerlemesi yapılmalıdır. Denetim esnasında, ilgili
menkul kıymetin borsa rayicinin olup olmadığı, borsa rayici yoksa kıst gelir
hesaplanarak, 642 Faiz Gelirleri Hesabı aracılığıyla dönem kazancı ile
ilişkilendirilip ilişkilendirilmediği, kontrol edilmelidir.
v Enflasyon
muhasebesi uygulamasında Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabında takip
edilen kıymetler parasal kıymet olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle Kamu Kesimi
Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabında enflasyon düzeltmesi yapılmayacaktır.
} 118
DİĞER MENKUL KIYMETLER
v Bu
hesapta hisse senetleri, kamu ve özel sektör tarafından çıkarılmış bulunan
tahvil, bono ve senetlerin dışındaki diğer menkul kıymetler takip edilir. Bu
hesapta takip edilebilecek başlıca menkul kıymetler; yatırım fonları, gelir
ortaklığı senetleri ve varlığa dayalı menkul kıymetlerdir.
v Bu
kıymetlerin denetiminde, kıst dönem getirilerinin hesaplanarak ilgili dönem
kar/zararı ile ilişkilendirilip ilişkilendirilmediği ve bu menkul kıymetlerin
elden çıkarılmasında alış bedeli ile satış bedeli arasındaki olumlu veya
olumsuz farkların dikkate alınıp, dönem kar/zararı ile ilişkilendirilip
ilişkilendirilmediği kontrol edilmelidir.
v Bu
hesap, menkul kıymetlerin borsa ve piyasa değerlerinde önemli ölçüde ya da
sürekli olarak değer azalması olduğu tespit edildiğinde ortaya çıkacak
zararların karşılanması amacı ile ayrılması gereken karşılıkların izlendiği
hesaptır.
v Menkul
Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabının denetiminde, alış bedeli ile
değerlenen menkul kıymetlerin piyasa değerlerinde meydana gelen azalmalar
nedeniyle ayrılan karşılık- arın kardan indirimi kabul edilmeyen gider olarak
dikkate alınıp dönem vergi matrahına ilave edilip edilmediği, daha önceki
yıllarda değer düşüklüğü nedeniyle ayrılan ve kardan indirimi kabul edilmeyen
gider yazılan tutarların, ilgili dönemde değer düşüklüğünün ortadan kalkması
nedeniyle vergiye tabi olmayan gelir olarak dikkate alınıp alınmadığı kontrol
edilmelidir.
v Enflasyon
muhasebesi uygulamasında Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabında
takip edilen kıymetler parasal kıymet olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle
Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabında enflasyon düzeltmesi
yapılmayacaktır.
} 120
ALICILAR
Bu hesap işletmenin faaliyet
konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan senetsiz alacakların
izlenmesi için kullanılır. Ayrıca finansal kiralamadan doğan senetsiz
alacaklarda bu hesapta izlenir.
v Hesap
bakiyelerinin dönem sonlarında müşteri tarafından alınmış olan mutabakat
mektuplarıyla karşılaştırılarak cari hesapların mutabakatının sağlanması
gerekmektedir.
v Mutabakatlar, işletmenin faturasız satışları
olup olmadığı konusunda 3. kişilerden önemli bilgiler sağlar.
v Mutabık
olmayan hesapların nedenleri araştırılmalı, eğer fatura düzenlenmesi unutulmuş
ise fatura düzenlenmeli, farklılık diğer sebeplerden kaynaklanıyor ise gerekli
düzeltme, düzenleme ve kayıtlar yapılarak hesaplar mutabık hale
getirilmelidir.
v V.U.K’nun
281. maddesine göre alacaklar mukayyet değeri ile değerlenir. Mukayyet değer,
bir iktisadi kıymetin muhasebe kayıtlarında gösterilen hesap değeridir.
v Denetim
esnasında alacakların mukayyet değeri ile değerlenip değerlenmediği, dövizli
alacakların ise VUK md. 280 gereğince, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca
yayınlanan döviz alış kuru ile değerlenip, lehte ve aleyhte oluşan kur
farklarının gelir tablosu ile ilişkilendirilip ilişkilendirilmediği kontrol
edilmelidir.
v Şüpheli
hale gelmiş ve karşılık ayrılmış alacaklar tespit edilerek şüpheli alacak
karşılığı ayrılabilmesi için gerekli şartları taşıyıp taşımadıkları kontrol
edilmelidir.
} Alıcılar
hesabı senede bağlı alacaklardan kaynaklanmadığı için reeskont işlemine tabi
tutulma- malıdır. Reeskont işlemine tabi tutulmuş ise bu işlemden doğan gider
veya gelirler mali karın tespitinde dikkate alınmamalıdır.
} Alacak
bakiyesi vermesi durumunda bu fazlalık fazla tahsilâttan veya alınan iş
avansından kaynaklanıyorsa 340 Alınan Avanslar Hesabına kayıt yapılmalı, farklılık
eğer henüz fatura düzenlenmemiş satışlardan kaynaklanıyor ise en kısa sürede
fatura düzenlenmesi sağlanmalıdır.
v 60
Sıra No’lu Katma Değer Vergisi Sirkülerinde yapılan açıklamalar çerçevesinde
dövizli ya da dövize endeksli olarak kesilen faturaların tahsilâtı sırasında
oluşan kur farkı gelirleri için fatura kesilmesi, kur farkı giderleri için ise
alıcıdan fatura alınması gerekir.
v Denetim
esnasında alacakların, değersiz veya vazgeçilen alacaklar haline geldiğini
gösteren belgeler kontrol edilerek, mukayyet değerleri ile değersiz veya vazgeçilen
alacak haline geldikleri dönemde gider (zarar) hesaplarına intikal ettirilip
ettirilmediği, vazgeçilen alacak- larda borçlu tarafından, üç yıl içinde zarar
ile itfa edilemeyen tutarın kar hesabına aktarılıp aktarılmadığı kontrol
edilmelidir.
} 121
ALACAK SENETLERİ
Alacak senetleri hesabında
işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışların- dan
kaynaklanan senede bağlanmış alacaklar takip edilir.
v Alacak
senetleri mukayyet değerleri ile değerlenir. Dövizli alacak senetleri de
mukayyet değerle değerlenir. Ancak VUK’un 280. maddesi uyarınca dövizli
alacakların mukayyet değeri, değerleme günü itibariyle Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankasınca yayımlanan döviz alış kuru üzerinden yapılacak kur değerlemesi
ile düzeltilir.
v Reeskont
işleminin amacı vadesi izleyen dönemlere isabet eden alacak senetlerinin
değerini, değerleme günündeki kıymetlerine indirgemektir. Alacak senetlerinin
reeskonta tabi tutula-bilmesi için bir takım şartların varlığı gereklidir.
1. Alacak
işletme faaliyetleri neticesinde doğmuş olmalıdır. Kısaca ticari veya zirai
kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmalıdır. Bu nedenle
hatır senedi ve benzerleri reeskonta tabi tutulmayacaktır.
2. Alacak
işletme kayıtlarında yer almalıdır. Teminat olarak verilen veya tahsile verilen
alacak senetleri için ise aktifte kayıtlı olmaları nedeni ile reeskont
yapılabilir.
3. Alacak
senede bağlı olmalıdır. Bu nedenle senetsiz alacakların izlendiği 120 Alıcılar
Hesabı için reeskont ayrılamaz.
4. Senet
belirli bir vade içermelidir.
5. Değerleme
gününde senedin vadesi gelmemiş olmalıdır.
v
Reeskont işlemi ihtiyaridir. Ancak V.U.K’nun
285. maddesi gereğince alacak senetlerini reeskont işlemine tabi tutan mükellefler
aynı şekilde borç senetlerini de reeskonta tabi tutmak zorundadırlar. Şüpheli
hale gelmiş alacaklar senetleri için ise reeskont ayrılamaz.
v
Denetim esnasında alacakların, reeskont uygulama
sı için gerekli koşullara sahip olup olmadığı, senetler üzerinde faiz oranı
yazıp yazmadığı, dövizli senetlerde Londra Bankalar Arası Faiz Oranının (LIBOR)
esas alınıp alınmadığı ve hesaplamanın doğruluğu ayrıca tahsili şüpheli hale
gelen senetli alacakların 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabına kaydedildiği,
buraya kaydedilen ve karşılık ayrılan alacakların bir alacağın şüpheli alacak
sayılması ve karşılık ayrılması için gerekli şartları taşıyıp taşımadığı
kontrol edilmelidir.
} 122
ALACAK SENETLERİ REESKONTU
Bu hesap alacak senetleri için ayrılan reeskont tutarlarının izlenmesinde
kullanılır. Hesaplanan reeskont tutarları bu hesaba alacak, 657 Reeskont Faiz
Giderleri hesabına borç kaydedilir. İzleyen dönemin başında bu hesap 647
Reeskont Faiz Gelirleri Hesabına aktarılarak kapatılır.
122 Alacak Senetleri Reeskontu
Hesabının denetimi esnasında, cari dönemde gider yazılan reeskont tutarının
izleyen dönem başında gelir yazılarak 122 Alacak Senetleri Reeskontu Hesabının
kapatıldığı, reeskont hesaplamasının doğru yapıldığı, reeskont ayrılamayacak
bir
alacak için ayrılan reeskont tutarının cari dönemde kanunen kabul
edilmeyen gider izleyen dönemde ise vergi dışı gelir olarak kayıtlara alındığı
kontrol edilmelidir. Ayrıca alacak senetlerinin reeskonta tabi tutulması
durumunda borç senetlerinin de tutulması gerektiği unutulmamalıdır.
} 126
VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR
Verilen Depozito ve Teminatlar
Hesabı, işletmece üçüncü kişilere karşı bir işin yapılmasının üstlenilmesi veya
bu sözleşmenin ya da diğer işlemlerin karşılığı olarak geri alınmak özere
verilen depozito ve teminat niteliğindeki değerlerin izlendiği hesaptır.
Dönem sonları itibariyle Verilen
Depozito ve Teminatlar Hesabın mukayyet değeri ile değerlenir. Ancak döviz
üzerinden verilmiş depozito ve teminatların Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankasınca yayımlanan döviz alış kuru ile değerlenmesi, değerleme sonucu oluşan
kur farklarının 646 Kambiyo Karları veya 656 Kambiyo Zararları Hesabına
kaydedilerek dönem kazancı ile ilişkilendirilmesi, denetim esnasında da bu
hususun kontrol edilmesi gerekmekte- dir.
Verilen depozito ve teminatın,
verilen kurumun iade etmemesi veya kuruluşun bulunama- ması nedeniyle iade
alınamaması halinde söz konusu durumun şüpheli ticari alacak karşılığı
ayrılabilmesi için gereken şartları taşıması halinde bu depozito ve teminatlar
için karşılık ayrılabilir. Ancak iade alınamama sebebi işletmenin kendi
kusurundan kaynaklanıyorsa, söz konusu
depozito ve teminat kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınmalıdır.
} 127
DİĞER TİCARİ ALACAKLAR
Muhasebe Sistemi Genel Tebliğine
göre bu hesapta işletmenin ticari faaliyetleri sonucu ortaya çıkan ve daha önce
bahsettiğimiz alacak hesapları kapsamına girmeyen tahsili gecikmiş alacaklar
(henüz şüpheli alacak niteliği kazanmamış) ve diğer çeşitli senetsiz ticari
alacaklar izlenir.
v Dönem
sonları itibariyle bu hesapta takip edilen dövizli alacak olup olmadığı, var
ise Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca yayımlanan döviz alış kuru ile
değerlenip oluşan olumlu veya olumsuz kur farklarının gelir tablosu ile
ilişkilendirilerek dön- em karının tespitinde dikkate alınıp alınmadığı kontrol
edilmelidir.
v Denetim
esnasında bu hesaptaki kayıtların içeriğinin öğrenilmesi işletmenin faaliyetlerinin,
ticari ilişkilerinin kavranması açısından faydalı olacaktır.
} 128
ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR
V.U.K’nun 323. maddesine göre;
“Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak
şartıyla; dava veya icra safhasında bulunan alacaklar, yapılan protestoya veya
yazılı olarak bir defadan fazla istenmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş
bulunan, dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar şüpheli
alacak sayılır.”
v Denetim
esnasında İşletmenin 120 Alıcılar, 121 Alacak Senetleri, 126 Verilen Depozito
ve Teminatlar, 127 Diğer Ticari Alacaklar hesapla- rında takip edilmekte iken
şüpheli hale gelen ancak 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabına alınmamış
alacakları olup olmadığı, 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabında takip edilen
alacakların ise V.U:K’nun 323. maddesinde belirtilen şartları taşıyıp
taşımadığı kontrol edilmelidir.
} 129
ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI
Bu hesap şüpheli alacaklar için
ayrılan karşılıkların izlenmesinde kullanılır. Aktifi düzenleyici bir hesap
niteliğindedir.
v Denetim
esnasında dikkat edilmesi gereken, alacak için karşılık ayrılırken şüpheli
alacak ayırabilmenin şartlarına uygun hareket edilip edilmediğinin kontrol
edilmesidir.
Şüpheli alacak karşılığı ayırabilmenin şartları şöyledir;
1. Alacağın ticari ve zirai
kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olması gerekmektedir.
Diğer bir şekli ile alacağın daha önce hâsılat hesaplarına intikal ettirilmiş
bulunması gerekmektedir.
2. Alacağın dava veya icra
safhasında bulunması ya da yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla
istenmesine rağmen ödenememiş olması ya da dava ve icra takibine değmeyecek
derecede küçük alacak olması gerekmektedir. Dava ve icra takibine değmeyecek
derecede küçük alacakların neler olduğu konusunda bir açıklama yapılmamıştır
ancak dava ve takip masrafları alacağın
miktarından fazla olması halinde bu alacaklar küçük alacak olarak
değerlendirilebilir.
3. Alacağın teminatlı
olmaması gerekir. Ancak teminat alacağın sadece bir kısmını karşılıyor ise,
alacağın teminatsız kalan kısmı için karşılık ayrılabilir. Genel olarak;
gayrimenkul ipoteği, menkul rehni, şahsi kefalet, teminat mektubu, haciz
tatbiki bulunması durumlarında alacağın teminatlı olduğu kabul edilir.
4. Bilanço esasına göre defter tutulması gerekmektedir. V.U.K.’nun
323. maddesi hükmü gereğince şüpheli alacaklar için pasifte karşılık ayrılmadan
zarar yazılması mümkün değildir. Bu durum bilanço esasına göre defter tutulması
mecburiyetini doğurmaktadır. Ayrılan karşılı- ğın hangi alacaklara ait
olduğunun karşılık hesaplarında ayrıntılı bir şekilde gösterilmesi
gerekecektir. Aksi takdirde vergi incelemesi esnasında toplu olarak ayrılan
karşılıklar gider olarak dikkate alınmayabilir. İşletme hesabı esasına göre
defter tutan mükellefler ise şüpheli hale gelen alacaklarını kazai bir hüküm
veya kanaat verici vesika olmak kaydıyla doğrudan gider yazabileceklerdir.
5. Karşılık, alacağın şüpheli hale geldiği dönemde ayrılmalıdır.
Zamanında ayrılmayan bir karşılığın daha sonraki bir dönemde ayrılması söz
konusu olamaz.
} 131
ORTAKLARDAN ALACAKLAR
İşletmenin esas faaliyet konusu
dışındaki işlemleri dolayısı ile (ödünç verme ve benzer nedenlerle)
ortaklarından alacaklı bulunduğu tutarların izlendiği hesaptır. Ortağın ticari
işlemlerinden doğmuş alacaklar ise Ticari Alacaklar içerisinde izlenir.
v Ortaklardan Alacaklar hesabının vergisel
açıdan denetiminde en önemli konu örtülü kazanç ilişkisidir.
Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 17.
maddesine göre; aşağıdaki hallerde, kazanç tamamen veya kısmen örtülü olarak
dağıtılmış sayılır:
1. Şirket, kendi ortakları,
ortaklarının ilgili bulunduğu gerçek ve tüzel kişiler, idaresi, muraka- besi
veya sermayesi bakımlarından vasıtalı vasıtasız olarak bağlı bulunduğu veya
nüfuzu altın- da bulundurduğu gerçek ve tüzel kişiler ile münasebetlerinde
emsaline göre göze çarpacak derecede, yüksek veya düşük fiyat ve bedeller
üzerinden yahut bedelsiz olarak, alım-satım, imalat, inşaat, muamelelerinde ve
hizmet ilişkilerinde bulunursa,
2. Şirket, 1 numaralı
fıkrada yazılı kimselerle olan münasebetlerinde emsaline göre göze çarpacak
derecede yüksek veya düşük bedeller üzerinden, kiralama veya kiraya verme
muamelelerinde bulunursa;
3. Şirket 1 numaralı fıkrada yazılı
kimselerle olan münasebetlerinde emsaline göre göze çarpacak derecede yüksek
veya düşük faiz ve komisyonlarla ödünç para alır veya verirse;
4. Şirket, ortaklarından
veya bunların eşleri ile usul ve fürundan ve 3. dereceye kadar (dâhil) kan ve sıhrî
hısımlarından şirketin idare meclisi başkan ve üyesi, müdür veya yüksek memuru durumunda bulunanlara emsaline
göre göze çarpacak derecede yüksek aylık, ikramiye, ücret verir veya benzeri
ödemelerde bulunursa.
v Muhasebenin
temel kavramlarından biri olan kişilik kavramı gereğince ortakların şirketin
paralarını çekip kendi ihtiyaçları için kullanmaları söz konusu olamaz. Eğer
böyle bir durum varsa işletmenin cezalı tarhiyata muhatap olmaması için ortakların
işletmeden çektikleri paralara faiz hesaplanmalı ve gelir olarak beyan edilerek
vergilendirilmesi gerekmektedir.
v Faiz
hesaplamasında; paraların kurumdan çekildiği ve geri yatırıldığı tarihler
arasında geçen süre için o tarihler arasında Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası’nca uygulanmış olan reeskont faiz oranı baz alınmalıdır. Dönem sonu
itibariyle eğer çekilen paralar geri getirilme- mişse dönem sonu itibariyle de
dönemsel faiz hesaplanmalıdır.
v Sık
rastlanan bir durumda; işletmenin ortağından alacağı varken aynı dönemde kredi
kullan- masıdır. Bu durumda işletme gereksiz bir finansman giderine katlanmış
olacak ve bu durum alınan kredinin ortağa kullandırıldığı gibi bir yoruma sebep
olacaktır. Bu durumda kredi faizlerinin ortağa tahakkuk ettirilmesi veya
kanunen kabul edilmeyen gider olarak kayda alınması gerekmektedir.
v Ortaklardan
alacaklar da şüpheli alacak ve değersiz alacak işlemine konu edilir. Ancak bu
alacaklar, ticari işlemden doğmadıkları için şüpheli alacak ve değersiz alacak
uygulaması, mali kârın tespitinde dikkate alınmaz.
v Yabancı
para üzerinden olan alacaklar değerleme gününde Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası’nca yayımlanan döviz alış kuru ile değerlenmeli ve oluşan olumlu veya
olumsuz kur farkları gelir tablosu ile ilişkilendirilerek dönem kazancının
tespitinde dikkate alınmalıdır. Denetim esnasında bu hususlara dikkat edilmesi
gerekir.
} 132
İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR
İşletmenin, sermayesinin %10 ile %50 arasında
bir payına sahip olduğu işletmelerden olan ve esas faaliyet konusu dışındaki
işlemlerinden (ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya çıkan) doğan
alacaklarının izlendiği hesaptır.
v Ortaklardan
Alacaklar hesabı için değindiğimiz örtülü kazanç ilişkisi, alacakların şüpheli
hale gelmesi durumu ve yabancı paralı alacakların değerlenmesi hususları bu
hesap için de aynen geçerlidir.
} 133
BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
İşletmenin, sermayesinin
%50’sinden fazlasına sahip olduğu işletmelerden olan ve bir ticari işlem sonucu
doğmamış (ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya çıkan) alacakları bu hesapta
izlenir.
v Ortaklardan
Alacaklar hesabı için değindiğimiz örtülü kazanç ilişkisi, alacakların şüpheli
hale gelmesi durumu ve yabancı paralı alacakların değerlenmesi hususları bu
hesap için de aynen geçerlidir.
} 135
PERSONELDEN ALACAKLAR
Personelden Alacaklar hesabında
işletmeye dâhil personel ve işçinin işletmeye olan borçları takip edilir.
v Bu
hesap işletmenin kendi ürünlerini personeline satmasından kaynaklanan
alacakların taki- binde kullanılıyorsa personele satışı yapılan ürünlerin
piyasa satış fiyatı ile satıldığı ve katma değer vergisi dâhil tutarlarının bu
hesapta izlendiği ve her bir satış için fatura düzenlendiği kontrol
edilmelidir.
v Personelden alacaklar daha sonra personelin
bordro ile tahakkuk eden alacağından mahsup edilebilir. İşletmenin kendi
ürünlerini personeline satması gibi geçerli herhangi bir sebep olmaksızın
sürekli olarak personele borç para veriyormuş gibi gözükmesi, verilen bu
borçların personelin bordro ile tahakkuk eden alacaklarına mahsup edilmemesi,
personele yapılan ve Personelden Alacaklar hesabında izlenen bu ödemelerin
gerçekte ücret olduğu izlenimini yaratabilir. Bu durum işletmenin personeline yaptığı
bir takım ödemeleri bordroya dâhil etmeyerek gelir vergisi, damga vergisi ve
sosyal güvenlik primi kesintisi yapmadığı sonucunu doğuracaktır. Sonuç olarak
işletme vergisel açıdan cezalı tarhiyatla, sosyal güvenlik açısından ise para
cezaları ile muhatap olacaktır. Denetim esnasında Personelden Alacaklar
hesabının bakiyesinin oluşturan işlemlerin gerçek sebepleri araştırılmalıdır.
} 136
DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR
İşletmenin ticari olmayıp
ortaklar, iştirakler, bağlı ortaklıklar, personel dışında kalan kişi ve
kurumlardan olan alacakları bu hesapta izlenir.
v Dönem
sonları itibariyle diğer alacak hesaplarında da değinildiği gibi Diğer Çeşitli
Alacaklar Hesabındaki dövizli alacaklar değerleme günü itibariyle Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankası’nca yayımlanan döviz alış kuru ile değerlenmelidir.
Denetim esnasında oluşan olumlu ya da olumsuz kur farklarının gelir tablosu ile
ilişkilendirilerek dönem karının tespitinde dikkate alınıp alınmadığı kontrol
edilmelidir.
} Yine
uzun süreden beri tahsil edilemeyen alacaklar için dönem sonlarında
adatlandırma yapılması şirket kaynaklarının başkalarına kullandırıldığı ve
böylelikle işletmenin elde edebileceği bir takım gelirlerden mahrum bırakıldığı
yorumlarına engel olarak herhangi bir cezalı
tarhiyatla karşılaşılmasını önleyecektir.
} 137
DİĞER ALACAK SENETLERİ REESKONTU
Diğer Alacaklar hesap grubu
içerisinde izlenen senetli alacakların tasarruf değeri ile değerlen- mesi için
ayrılan reeskont tutarları bu hesapta izlenir.
v Ancak
alacak senetlerini reeskonta tabi tutabilmenin şartlarından birisi de alacağın
işletme faaliyetleri neticesinde doğmuş olmasıdır. Kısaca ticari veya zirai
kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmalıdır.
v Diğer
Alacaklar hesap grubunda ise işletmenin ticari olmayan faaliyetleri nedeniyle
oluşmuş senetli alacakları izlendiğinden bu senetler için hesaplanan reeskont
faiz giderleri kanunen kabul edilmeyen gider, reeskont
faiz gelirleri ise vergilendirilmeyecek gelir olarak dikkate alınmalıdır. İzleyen
dönemin başında yapılacak kayıtlarda da bu hususun göz önünde bulundurulması
gerekmektedir.
} 138
ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR
Denetim esnasında dikkat edilmesi
gereken; şüpheli hale gelen diğer alacaklar için karşılık ayrılıp ayrılmadığı,
ayrıldı ise ayrılan bu karşılık giderlerinin dönem kazancının tespitinde
kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınıp alınmadığıdır. Çünkü
şüpheli alacak karşılığı ayırabilmenin şartlarından biri de; alacağın ticari ve
zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmasıdır. Bu
nedenle işletmenin ticari olmayan faaliyetleri nedeniy- le oluşan diğer
alacakların şüpheli hale gelmesi nedeniyle ayrılan karşılıkların kanunen kabul
edilmeyen gider olarak kayıtlara alınması gerekmektedir.
} 139
ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI
Senetli veya senetsiz şüpheli
hale gelmiş diğer alacaklar için ayrılan karşılıkların izlendiği hesaptır.
Denetim esnasında, diğer alacaklar için ayrılan karşılıkların kanunen kabul
edilme- yen gider olarak dikkate alınıp alınmadığı konusu kontrol edilmelidir.
2.DÖNEN
VARLIKLARIN DENETİMİ
2.2. Dönen Varlıkların Hile Denetimi.
İŞLETME İÇİ HİLE TÜRLERİ.
Çalışan Hileleri
v
Bir işletme çalışanın, işletmenin varlıklarını
ele geçirmesi veya kendi yararına kullanması biçiminde ortaya çıkan hile
şeklidir.
Nakit Varlık Hileleri
v
Nakit Hırsızlığı
v
Hileli Ödemeler
v
Kayıt Öncesi Hırsızlıkla
Kayıt Öncesi
Hırsızlıklar: İşletmeye
gelen paranın, kayıtlara geçirilmeden önce el konulması eylemidir.(Örneğin,
yapılan bir tahsilâtın kayda alınmadan çalınması gibi.)
Nakit Hırsızlığı:
İşletmeye gelmiş ve kayıtlara girmiş paralara el konulmasıdır. (Örneğin,
kasadan para çalınması gibi.)
Hileli Ödemeler:
İşletmeden çeşitli hileli eylemler ile nakit çıkışına neden
olunmasıdır.(örneğin,sahte fatura ile para çalınması gibi.
} Hile
Kavramının İçerdiği Özellikler.
v Hile
eylemi, hileyi yapan tarafından gizlice sürdürülen bir faaliyettir.
v Hile
eyleminde, hilekârın kendisine yarar sağlama esası vardır.
v Kesinlikle
kasıt unsuru bulunmaktadır.
v Kurban
bir şekilde aldatılır.
v Her
durumda hile eyleminden kurban kişi veya işletme zarar görür
} Hileli
ödemeler
Faturalama Hileleri:
İşletmeye gelen faturalar
kapsamında yapılan hilelerdir. Gerçekte alınmamış mal veya hizmetlerin
bedellerini sahte faturalarla tahsil etmek, fatura bedellerini şişirmek,
kişisel alımları işletme kayıtla- rına geçirerek bedelini almak gibi örnekler
verilebilir.
Bordro Hileleri: İşletmenin
bordroları üzerinde yapılan hilelerdir. Hayali çalışan yaratarak ona yapılan
ödemeler cebe atılmakta, işten çıkartılmış olan çalışan çalışıyor gibi
gösterilerek ödemelerine el konulmakta veya gerçek olmayan mesailer
yaratılmaktadır.
Gider Hileleri: İşletmenin
gider kalemleri üzerinde oynayarak yarar sağlanmaktadır. Giderler olduğun- dan
yüksek gösterilmekte, sahte giderler yaratılmakta, mükerrer ödemeler yapılmakta
veya giderlerin nitelikleri değiştirilmektedir.
Çek Hileleri: Sahte,
üzerinde oynanmış veya çalınmış çeklerle işletme fonlarına el koyma
hileleridir.
} Kayıt
Öncesi Hırsızlık
v Yapılan
satışların kayda alınmaması.
v Yapılan
satışların düşük değerle gösterilmesi.
v Yapılan
nakit tahsilâtın kayda alınmaması.
v İşletmeye
gelen çeklerin çalınması.
} Doğrudan
Nakit Hırsızlığının Önlenmesi ve Ortaya Çıkartılması.
Aşağıda yer alan açıklamalarda,
işletmelerde yapılan nakit hırsızlıkları ile ilgili hile belirtilerine ve olayı
önlemeye ve de ortaya yönelik kısa bilgiler yer almaktadır.
v Çalışanlar
ile ilgili yeterli bir ‘‘Görevlerin Ayrılığı İlkesi’’ bulunmalıdır.
v İşletmede
toplanan paralar, düzenli olarak bankaya yatırılmalıdır.
v Nakit
hareketlerinde önceden sıra numarası verilmiş belge kullanılmalıdır.
v Yöneticiler,
nakit hareketleri ile ilgili olarak düzenlenmiş belgelerin kontrolünü düzenli
olarak yapmalıdır.
v İşletmede
nakit hareketleri ile ilgili olarak kullanılan belgelerdeki bilgilerin yeterli
olduğu kontrol edilmelidir.
v İşletmeye
gelen çekler ve bunların destek belgeleri bağımsız bir çalışan tarafından
düzenli kontrol edilmelidir.
Özelikle aşağıda sıralanan işlerin yürütülmesinde birden fazla
çalışanın görev almasında kesin yarar bulunmaktadır.
v Nakit
Tahsilâtlar.
v Kasa
sayımları.
v Bankaya
para yatırma.
v Bankaya
para yatırma makbuzlarının doğrulanması.
v Banka
doğrulamaları.
v Nakit
ödemeler.
Eğer bir çalışan, para tahsil etme,
bunları bankaya gönderme ve nakit ödemeler yapma konularında yetkili ise ve
bunların Kayıtlarını da kendisi yapıyorsa, işletme önemli bir düzeyde hile
riski altındadır.
Yaralanılan Kaynaklar:
Prof Dr. Nalan Akdoğan(Tekdüzen
Muh.Sis. Uyg.)
Prof Dr. Nejat (İşletmelerin Kara
Deliği Hile)
Prof Dr. Doğan Argun (Ders Notları)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder