DENİZ TOPDEMİR: ÇALIŞAN HİLELERİ

DENİZ TOPDEMİR: ÇALIŞAN HİLELERİ:      

                               İŞLETME İÇİ HİLELER

       Günümüzde işletmelerin, çeşitli şekillerde karşı karşıya kaldığı ve birincil sorunu haline gelen işletme içi hileler, bu yazımın konusunu oluşturmaktadır.

'' Her zaman daha fazla para,silahın namlusu ile değil, kalemin ucu ile çalınmıştır.''  (Schmalleger)

İşletmelerde yapılan hileler, sıklık ve tutar açısından sürekli olarak artış göstermektedir.

Peki kimler hile yapmaktadır?

Araştırmalara göre:

v  İşletme çalışanlarının %10’luk kısmı her durumda hile yapmaktadır.(Psikopatlar)

v  İşletme çalışanlarının % 15’lik kısmı hiçbir ortamda ve durumda hile yapmamaktadır.

v  İşletme çalışanlarının % 75’lik kısmı gerekli fırsatı bulduğunda hile yapmaktadır.

Çalışanı hile yapmaya iten baskı unsurları…

 İşletmelerde genellikle çalışanın mali sıkıntı ve kötü alışkanlıklarının neden olduğu hileler çok görülmesine karşın,iş ile ilgili baskılarda çalışanı hile yapmaya itmektedir.

  Nedir bu baskılar ?

v  Çalışanın işinden memnun olmaması

v  Haksızlığa uğradığını düşünmesi

v  Beklediği terfiyi alamamış olması,

v  Düşük ücretle çalıştığını düşünmesi,

v  Üstlerince gereken takdiri görmemesi,

Çalışanın kendini haklı göstermesi…

Her hilede, yapanın kendini haklı gösterme çabası ve buna göre geliştirdiği gerekçeleri 

bulunmaktadır. 

İşte bu gerekçelerden bazıları;

v  İşletmeye yaptıklarımın karşılığı olarak, verilmeyen hakkımı aldım.

v  Parayı borç almıştım,daha sonra ödeyecektim.

v  Bu parayı iyi bir amaç için almıştım.

v  Yaptığımın suç olduğunu bilmiyordum.

v  Bunu herkes yapıyor.

''  Bir işletmede hileyi en son patron duyar…''

Hilekarın karakteristik özelliklerinden bazıları…

v  Genelde işletmeye ilk önce gelen ve akşam en geç giden kişilerdir.

v  Zorunlu olmadıkça izin kullanmazlar.

v  Bol para harcama,rahat yaşam sürme, pahalı hobileri bulunma,üst düzey sosyal faaliyetlere
     katılma eğilimleri vardır.

v  İşletme dışındakilerle yakın ilişkiler kurarlar.

v  Hırslı,stresli,meraklı ve risk alabilen kişilerden oluşur.

Hile ile ilgili araştırmalar yapan bilim adamları; hileye karşı savaş verenlere, başarılı olabilmeleri için.

''Aynen bir hilekar gibi düşünmeleri” gerektiğini öğütlemektedir.

İşletmeler yıllık gelirlerinin yaklaşık %6’sını hile yoluyla kaybetmektedirler.

İşletmelerde hile riskinin nedenleri?

v  İşletmeyi çoğunlukla işverenin kendisi yönetmektedir.

v  Kurumsallaşma oluşmamıştır.

v  İşletmelerin çoğu aile veya tek işveren yönetimindedir.

v  İşletmelerde iç kontrol sistemleri ve denetim zayıftır.

v  İşverenin yanında çoğunlukla ikinci adam konumunda güvenilir olduğu kabul edilen bir çalışanı 

    bulunmakta ve bu çalışan gereğinden fazla biçimde yetkilen dirilmektedir.

v  Görevlerin ayrılığı ilkesi yeterince uygulanmamaktadır.

Hile Türleri ?

  Ödemeler yoluyla yapılan hileler.

v  Çek hileleri

v  Gider hileleri

v  Bordro hileleri

v  Fatura hileleri

Bu hileler arasında çalışanın,riskli hilelere (çek hilesi) fazla itibar etmediği.Daha az riskli olan fatura

hilelerine ağırlık verdiği görülmektedir.Çalışan tarafından yapılan hile,oluşan  baskı unsuru ile birlikte

bir kerelik ve tekrar yerine koyulmak üzere yapılır.

Ancak yapılan araştırmalar, hilekarın ne durduğunu nede aldığını yerine koyduğunu tespit

edebilmiştir…

Çalışanı hile yapmaya iten nedenler?

Bir işletme çalışanını, hile yapmaya iten dürtüleri tek bir noktada aramak yanlış bir düşüncedir.

Çalışanı hile yapmaya götüren birden fazla dürtü bulunmaktadır. Bu dürtüler bir araya geldiğinde hile

kaçınılmaz olmaktadır.   

Hile üçgeni olarak adlandıracağımız bu dürtüler,bir araya gelmedikçe,hile eylemi kolay kolay gerçek-

leşmemektedir.

       

Hile üçgeni…

v  Çalışan,çocuklarının eğitimi nedeniyle mali zorluğa girmiş ve üzerinde

     bir BASKI (Motivasyon) unsuru oluşmuştur.

v  Çalışan,işletmede rahatça rüşvet alabilecek bir ortamı bulmuştur.Dolayısıyla FIRSAT unsuru da

     gerçekleşmiştir.

v  Parayı borç aldığına ve geriye vereceğine kendini andırmış.Dolayısıyla HAKLI GÖSTERME unsuru

     da devreye girmiştir.

Hilenin önlenmesi…

İnsan ögesinin olduğu bir ortamda, hilenin mutlak olarak ortadan kaldırılması mümkün değildir.

Ancak aşağıdaki uygulamalar ile en aza indirilmesi mümkündür.

v  Tepe yönetiminin iç kontrol yapısının gerekliliğine inanmaları.

v  Uygun personel politikaları.

v  Uygun bir organizasyon yapısının oluşturulması.

v  Etkili bir iç denetim bölümünün oluşturulması.

v  Etkili bir muhasebe sistemi.

v  Görevlerin ayrılığı ilkesi.

vFiziki koruma ve belge akış düzeni.

Hilenin ortaya çıkartılması…

—  Hile eylemleri önemli ölçüde:

v  İhbarlar

v  Şikayetler

v  Ve şans eseri ortaya çıkmaktadır.

— 

Hile ile ilgili savaşta yapılması gereken çalışmalar üç ana gurupta toplanmaktadır.

Bunlar;

v  Hilenin önlenmesi

v  Hilenin ortaya çıkartılması

v  Hilenin araştırılması.

Hilenin Araştırılması...

İşletmede bir hile şüphesi oluştuğunda, aşağıda yer alan sorulara cevap aranmalıdır.

v  Bu tür hileyi işletmede yapabilecek olanağa kimler sahiptir?

vHileyi yapma olanakları nelerdir?

 vHileyi nasıl gizleyebilir?

 vParaya nasıl dönüştürebilir?

 vOlası bilinen belirtileri neler olabilir?

 vHilekarın motivasyon unsurları nelerdir?

vHilekâr yaptığını nasıl haklı gösterebilir?

Hile eylemi…

Hileden sağlanacak yarar,onun için katlanılacak maliyetten fazla olduğu sürece hile eylemi

gerçekleşecektir.

İşletmelerde hilenin izinin sürülebilmesi ve olası işbirlikçiler ile zararın tespiti açısından:

v  Şüphelilerin ilk aşamada işten kesinlikle çıkartılmaması.

v  Ve dikkat çekilmemesi (hilekarın şüphelen dirilmemesi) gerekmektedir.

Yönetim hileleri…

İşletmelerde sadece çalışanların hile yaptığı düşünülmemelidir.Zaman zaman ortak ve
yöneticilerinde hileye başvurdukları görülmektedir.Üstelik yapılan bu hilelerde işletmelerin zararları,
çalışan hilelerinden çok daha fazla boyutlarda gerçekleşmektedir.

Nedir bu hileler;

v  Şirket yöneticilerinin yüksek miktarda jestiyon (Kâra göre pay) almak için şirket performansını iyi
ve karını olduğundan çok yüksek göstermek için yapılan hilelerdir.

v  Şirket sahiplerinin, mali tablo kullanıcılarını ve çıkar sahiplerini yanıltmak için; genellikle işletmenin

durumunu, olduğundan iyi veya olduğundan daha kötü göstermek suretiyle yapılan hilelerdir.

Son söz…

Günümüzde işletmelerin; karlılık,rekabet,müşteri memnu niyeti,marka bilinilirliği, sürdürülebilirlik ve

devamlılık Politikaları yanında,en az bunlar kadar önemli olan ve İşletmenin ayakta kalması için
hayati önem taşıyan işletme hileleriyle de mücadele etmesi ve gerekli önlemleri alması mutlak bir
zorunluluk haline gelmiştir.Bu aşamada oluşturduğum bu yazımın ,işletmelere faydalı ve yol
gösterici olması dileğiyle…

Kaynak : İşletmelerin Kara Deliği Hile (Prof.Dr.Nejat Bozkurt )